Wielki Post to szczególny czas nawrócenia i przemiany, który ma nas duchowo przygotować do przeżycia najważniejszych świąt chrześcijańskich – Świąt Wielkanocnych. Trwający od Środy Popielcowej do Wielkiego Czwartku, a dokładnie do Mszy Wieczerzy Pańskiej, okres Wielkiego Postu liturgia rzymska od końca IV wieku nazywa „Czterdziestnicą Paschalną”. Warto wspomnieć, że w pierwszych wiekach Wielki Post obejmował tylko Wielki Piątek i Wielką Sobotę, co poświadcza Św. Ireneusz, biskup z Lionu (+ ok. 202). W III wieku natomiast poszczono już cały tydzień, zaś w IV wieku Św. Atanazy z Aleksandrii w liście skierowanym do wiernych w 334 roku z okazji Wielkanocy wspomina już o czterdziestodniowym poście. Jest to najstarsze świadectwo potwierdzające czterdziestodniowy post.
Należy także wspomnieć, że liczba owych czterdziestu dni nigdy nie była rozumiana w sensie ściśle matematycznym, lecz symbolicznym i duchowym. Czterdzieści dni pościł na pustkowiu Chrystus. Czterdzieści dni trwał biblijny potop. Czterdzieści dni i nocy przebywał Mojżesz na Synaju. Czterdzieści dni i nocy wędrował Eliasz na górę Horeb. Wreszcie, przez czterdzieści lat błąkał się po pustyni naród wybrany, zanim wszedł do Ziemi Obiecanej. Liczba 40, więc, jest w Biblii niejako „zarezerwowana” dla dzieł oczyszczenia i przygotowania do jakiegoś ważnego, przełomowego wydarzenia. Dlatego właśnie okres przygotowania do pamiątki Wielkiej Nocy Zmartwychwstania Chrystusa wydłużono do 40 dni. Uznano przy tym, że najlepszymi środkami do wielkopostnej przemiany będą: modlitwa, post i jałmużna. „Modlitwą – mawiał Św. Leon Wielki (+461) – utrzymuje się wiarę nieskażoną, postem niewinne życie, jałmużną ducha miłości”.
Wielki Post jest nie tylko jednym z najważniejszych okresów liturgicznych, ale także w naszym sercu. Jest czasem ponownego odkrycia i pogłębienia autentycznego znaczenia bycia „uczniem Chrystusa”. Wielki Post jest dla nas szczególnym czasem wzrastania w miłości do Boga poprzez wyciszenie, rozważanie Słowa Bożego, osobistą modlitwę, rekolekcje, udział w nabożeństwach wielkopostnych, sakrament pojednania. To także czas wzrastania w miłości do samego siebie poprzez lepsze rozumienie własnej tajemnicy, ćwiczenie się w panowaniu nad sobą i uwalnianiu się od wszelkich słabości i uzależnień. To wreszcie czas wzrastania w miłości do drugiego człowieka poprzez wrażliwość na jego los (jałmużna), poprzez pojednanie z bliźnim, a także poprzez uczenie się dojrzalszej miłości bliźniego.
Program życia w okresie Wielkiego Postu jest bardzo konkretny, gdyż jest on czasem nawrócenia. W Środę Popielcową, która zapoczątkowuje ten szczególny czas usłyszeliśmy zawołanie proroka Joela: „Nawróćcie się do Mnie całym swym sercem, przez post i płacz, lament. Rozdzierajcie jednak serca wasze, a nie szaty! Nawróćcie się do Pana Boga waszego! On bowiem jest łaskawy, miłosierny, nieskory do gniewu i wielki w łaskawości, a lituje się na widok niedoli” (Jl 2, 12). Także Chrystus mówi do nas: „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” (Mt 1, 15). Niech te słowa staną się dla nas programem nie tylko na okres Wielkiego Postu, ale także na całe życie, gdyż ewangeliczne nawrócenie (metanoia) to proces trwający całe życie. W czasie Wielkiego Postu odprawiane są szczególne nabożeństwa wielkopostne, które kierują naszą uwagę na najbardziej dramatyczne chwile z życia Pana Jezusa na ziemi, czyli na Jego śmierć. Nabożeństwo Drogi Krzyżowej którego początki sięgają przełomu XII/XIII wieku, swoją popularność zawdzięcza franciszkanom i dominikanom. Innym nabożeństwem związanym z tym okresem są nasze rodzime Gorzkie Żale. Ich powstanie zawdzięczamy Księżom Misjonarzom, którzy je pierwsi zaprowadzili w kościele Św. Krzyża w Warszawie. Drukiem po raz pierwszy wydano je w 1707 roku w Warszawie pod tytułem „Snopek mirry z Ogrodu Getsemańskiego”.
Wielki Post to „czterdziestodniowy czas szansy” – na ile z niego skorzystamy, zależy od nas samych.
diakon Adam Czerwiński